Hồ thủy điện Bản Vẽ đã đối mặt với một thách thức chưa từng có khi đón nhận trận lũ lịch sử do bão Wipha, vượt 22% so với mức kiểm tra khả năng chịu lực trong tình huống cực đoan. Nhưng bằng những chiến lược sáng tạo, Bản Vẽ đã làm được điều phi thường: giữ lại 74% lượng nước khổng lồ tại đỉnh lũ.
Nằm ở thượng nguồn sông Cả, Bản Vẽ không chỉ là hồ thủy điện lớn nhất Bắc Trung Bộ mà còn là ‘chốt chặn’ quan trọng cho nhiều nhà máy thủy điện phía hạ lưu. Nó hứng trọn nước mưa từ một lưu vực rộng 8.700 km², với 80% diện tích thuộc Lào. Trước năm 2018, đây từng là ‘điểm mù’ vì thiếu dữ liệu mưa từ nước bạn, gây khó khăn lớn trong dự báo lũ.
Tuy nhiên, sau hai trận lũ lớn năm 2018, công ty đã đầu tư lắp đặt 35 trạm đo mưa tự động, bao gồm 21 trạm tại Lào và 14 trạm tại Việt Nam. Những trạm này liên tục cập nhật số liệu 24/24 về Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn miền Trung. Nhờ đó, Bản Vẽ giờ đây có thể dự báo lũ về sớm hơn 6-12 tiếng và đưa ra cảnh báo xả lũ sớm hơn 12-24 tiếng so với trước đây – một bước nhảy vọt về khả năng ứng phó.
Trước khi bão Wipha đổ bộ, hồ đã chủ động xả nước để tạo dung tích đón lũ. Dù mực nước đón lũ theo quy định là 191,5m, nhưng dựa trên dự báo lượng mưa lớn từ Lào và hoàn lưu bão tiếp tục ảnh hưởng Nghệ An, cơ quan chuyên trách đã táo bạo đề xuất tăng mực nước chịu lũ thêm 0,3m. Quyết định này đã giúp hồ tránh phải xả một lượng nước khổng lồ đúng lúc đỉnh lũ, khi áp lực hạ du là lớn nhất.
Khi Wipha thực sự trút xuống lượng lũ lịch sử, hồ Bản Vẽ chỉ xả ra chưa đến 1/4 lượng nước nhận vào, tức đã giữ lại tới 74% – một con số ấn tượng, tăng thêm khoảng 2% so với kế hoạch ban đầu. Khi dung tích phòng lũ đã đầy và theo quy trình phải xả nước cân bằng với lượng nước về, nhưng do hạ du vẫn ngập nặng, thủy điện Bản Vẽ đã tiếp tục đề xuất Ủy ban nhân dân tỉnh bật chế độ ‘vận hành bất thường’. Chế độ này cho phép hồ chứa thêm 1 mét nước nữa so với mực nước hoạt động an toàn thông thường là 200m, nâng tổng mực nước lên 201m. Ông Hùng, đại diện thủy điện, tự tin khẳng định công trình có thể chịu đựng thêm 4,5 đến 4,6m nữa. Với nhận định mưa đã tạnh và lũ đang có xu hướng giảm, việc sử dụng dung tích dự trữ cao hơn mức bình thường đã giúp cắt giảm đáng kể lũ cho hạ du. Cuối cùng, mực nước đỉnh điểm của hồ đạt 200,45m, trữ thêm 50 triệu mét khối lũ và giảm 27% lượng xả, khẳng định vai trò sống còn của Bản Vẽ trong việc bảo vệ sinh mạng và tài sản người dân.
