Giữa bối cảnh điện ảnh Việt đang bùng nổ với thế hệ đạo diễn trẻ tài năng, Phan Đăng Di nổi lên như một ngọn lửa không ngừng cháy, vừa kiên định với tư duy nghệ thuật độc đáo, vừa tận tâm dẫn dắt các tài năng mới. Trong một buổi trò chuyện hiếm hoi, vị đạo diễn kỳ cựu của những tác phẩm đầy tính nghệ thuật như Bi, đừng sợ! hay Cha và con và… đã khiến công chúng ngỡ ngàng với những phát ngôn thẳng thắn đến ‘sốc’ về trách nhiệm của đạo diễn trong các cảnh nóng. Đây không chỉ là câu chuyện nghề nghiệp mà còn là góc nhìn trần trụi về những đánh đổi khốc liệt trên con đường chinh phục cái đẹp trong điện ảnh.
Đạo diễn Phan Đăng Di thẳng thắn chia sẻ, diễn viên phải chấp nhận rủi ro nghề nghiệp.
Phan Đăng Di: Trách nhiệm nằm ở sự lựa chọn
Mở đầu cuộc đối thoại là vấn đề luôn gây tranh cãi: số phận của diễn viên sau khi thể hiện những cảnh quay táo bạo. Nhiều trường hợp thực tế, như nữ diễn viên Thang Duy, đã phải đối mặt với khủng hoảng nặng nề trong cả đời tư lẫn sự nghiệp, mất nhiều năm để hồi phục sau khi cống hiến cho nghệ thuật. Tuy nhiên, trước câu hỏi về trách nhiệm của đạo diễn trong những trường hợp này, Phan Đăng Di đã đưa ra một lập trường rõ ràng, không chút nhân nhượng: ‘Thực ra đạo diễn không có trách nhiệm gì cả. Nếu bạn đã trao đổi hết với diễn viên, diễn viên đã ở tuổi trưởng thành, họ đồng ý làm, thì trách nhiệm nằm ở sự lựa chọn’.
Đạo diễn Di tiếp tục làm rõ sự khắc nghiệt của nghề diễn, nơi cơ thể diễn viên trở thành công cụ sáng tạo. Ông nhấn mạnh rằng, khi đã theo đuổi con đường chuyên nghiệp, diễn viên cần nhận thức rõ cơ thể và giọng nói là ‘vốn liếng quan trọng nhất’ để phục vụ công việc. Ông chia sẻ: ‘Bản chất của nghề diễn là khi ta đã chọn nghề này thì phải chấp nhận thân thể, khuôn mặt, giọng nói cha mẹ cho là vốn liếng quan trọng nhất phải bỏ vào công việc. Nếu không chấp nhận lẽ hiển nhiên này, rất khó để một người có thể thành diễn viên.’ Ông cũng tiết lộ, việc quay cảnh nhạy cảm thường diễn ra nhanh chóng sau khi đã trao đổi kỹ lưỡng. Dù sau đó, một số nữ diễn viên có thể đối mặt với rắc rối cá nhân, thậm chí hối tiếc, nhưng theo ông, đó là những vấn đề họ phải tự giải quyết. Ông kết luận: ‘Thường theo thời gian, nếu diễn viên gắn với nghề đủ lâu họ sẽ dần xem nó như rủi ro nghề nghiệp, có được và có cả mất trong đó, vậy thôi’.
Các đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, Phan Đăng Di và Trịnh Đình Lê Minh.
Từ ghế nóng giám khảo đến người săn tìm tài năng
Không dừng lại ở những tranh luận về rủi ro nghề nghiệp, Phan Đăng Di còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình thế hệ làm phim tương lai thông qua Dự án phim ngắn CJ (CJ Shorts) – nơi ươm mầm cho hàng loạt tài năng trẻ Việt. Ông Di không nhận mình là giám khảo theo nghĩa thông thường, mà khẳng định: ‘Thật ra những chương trình như thế này thì về bản chất của nó phải là chương trình tìm kiếm tài năng thôi.’ Theo ông, cách làm thụ động chờ đợi thí sinh là không hiệu quả; thay vào đó, ban cố vấn phải chủ động tìm kiếm những gương mặt tiềm năng.
Chia sẻ về phương pháp làm việc, đạo diễn Di cho biết ông và cộng sự ‘phải đi tìm, phải tự mình nghe ngóng, phải xem phim từ các trường đại học, từ những phong trào làm phim. Hễ thấy người nào mà có tố chất là mình phải lập tức liên lạc với người ta và khuyến khích người ta gửi dự án’. Tiêu chí của CJ Shorts không phải là sự hoàn hảo hay an toàn, mà là những cá tính nghệ thuật độc đáo, những nhà làm phim có nhãn quan mạnh mẽ và dám thử nghiệm cái mới. Nhờ sự chủ động này, vai trò của ban cố vấn thực sự là những người khai phá và phát triển tài năng.
Phan Đăng Di tự hào về thế hệ đạo diễn trẻ dám thể hiện cá tính riêng.
Nhìn lại hành trình 8 năm của CJ Shorts, Phan Đăng Di không giấu nổi sự tự hào về những thành công vang dội trên đấu trường quốc tế. Ông khẳng định đó không phải may mắn mà là thành quả của quá trình tích lũy: ‘Ở những mùa đầu tiên, những gương mặt tài năng thì họ đã hiện lộ và chúng tôi đã nhìn thấy sẵn rồi’. Hầu hết các đạo diễn trẻ được chọn đều từng trau dồi kiến thức tại các khóa học uy tín như Gặp gỡ mùa thu, Doclab, Hà Nội mùa Xuân, Xine House, Trường đại học Hoa Sen, nơi họ được tiếp cận môi trường điện ảnh quốc tế. Nhờ đó, nhiều tài năng đã đưa điện ảnh Việt vươn tầm thế giới. Điển hình là Phạm Thiên Ân, từ phim ngắn Hãy thức tỉnh và sẵn sàng (CJ Shorts mùa 1) đã đoạt Giải Camera D’or tại LHP Cannes 2023 với Bên trong tổ kén vàng. Phạm Ngọc Lân, với Một mảnh đất tốt (CJ Shorts mùa 1), giành Giải phim đầu tay xuất sắc nhất tại LHP Berlin 2024 với Cu li không bao giờ khóc. Dương Diệu Linh, với Mặn ngọt (CJ Shorts mùa 2), nhận Giải phim hay nhất hạng mục Critic’s Week – LHP Venice 2024 với Mưa trên cánh bướm. Các đạo diễn Vũ Minh Nghĩa, Phạm Hoàng Minh Thy, Phạm Quang Trung cũng đã đưa phim đến Venice, Locarno… Những thành tựu này giúp CJ Shorts Việt Nam vượt trội so với các dự án tương tự ở Hàn Quốc và Trung Quốc.
Đạo diễn Bi, đừng sợ! lý giải thành công này bằng sự ngưỡng mộ: ‘Kể ra việc một tập đoàn tư nhân nước ngoài tự có một cam kết lâu dài hỗ trợ khởi nghiệp cho một thế hệ đạo diễn theo đuổi dòng phim độc lập vốn vừa ít tính đại chúng vừa khó sinh lời ở một xứ không phải là quê hương của họ là một điều gì đó thật lớn lao. Nếu thiếu họ, chúng ta đã không có sự hiện diện đáng tự hào như vậy tại các liên hoan phim hàng đầu thế giới trong 5 năm trở lại đây’. Ông cũng nhấn mạnh triết lý của dự án: ‘Ở dự án này mọi chuyện tuần tự diễn ra, không tức thời, không nóng vội. Nó là một quy trình mà ở đó nhà tổ chức (CGV Việt Nam) nhà tài trợ CJ Foudation tôn trọng và tin tưởng vào lựa chọn của ban cố vấn còn Ban cố vấn thì tôn trọng sự lựa chọn của các tài năng với tất cả sự kiên định và kiên nhẫn’.
Phạm Thiên Ân xuất sắc giành giải Camera Vàng tại LHP Cannes 2023.
Nghịch lý về sự hoàn hảo: bài học từ điện ảnh Hàn Quốc
Điểm nhấn thú vị của buổi phỏng vấn là khi Phan Đăng Di đưa ra sự đối lập giữa CJ Shorts Việt Nam và Hàn Quốc. Ông nhận định: ‘Nếu với dự án phim ngắn CJ tại Hàn Quốc mình có thể nhìn thấy dấu ấn của một nền điện ảnh đã được xây thành quy chuẩn công nghiệp cả trong cách làm phim, trong đào tạo người làm phim mà tính khuôn mẫu là điều đặc điểm nổi trội.’ Điều này dẫn đến các phim ngắn Hàn Quốc tuy vững kỹ thuật, chất lượng đồng đều và dễ xem, nhưng lại thiếu sự đa dạng và cá tính so với phim Việt. Theo ông, đây chính là lý do khiến phim ngắn Hàn khó vươn xa tại các LHP quốc tế, nơi luôn ưu tiên sự sáng tạo độc đáo hơn là tính ‘dễ xem’.
Ban cố vấn của CJ Shorts Việt Nam, với kinh nghiệm dày dặn tại các LHP lớn, thấu hiểu tiêu chí này. ‘Chúng tôi không tìm những khuôn mẫu, chúng tôi tìm các tiếng nói đơn sơ nhưng rõ cá tính, không ngại phá cách dù có thể đi kèm rủi ro.’ Phan Đăng Di nhấn mạnh. Ông tin rằng, dù những tiếng nói này có thể chưa được khán giả đại chúng ưa chuộng ngay lập tức, nhưng chúng đóng vai trò then chốt để điện ảnh Việt khẳng định vị thế trên bản đồ điện ảnh thế giới. Để đạt được thành công thương mại rộng lớn như phim đại chúng của Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, ông cho rằng cần một chiến lược cấp quốc gia, điều mà một dự án riêng lẻ khó có thể thực hiện. Qua những chia sẻ này, Phan Đăng Di hiện lên không chỉ là một đạo diễn sắc sảo, kiên định trong nguyên tắc nghề nghiệp mà còn là người có trái tim nồng nhiệt vì sự phát triển của điện ảnh Việt. Ông gửi gắm thông điệp tới các nhà làm phim trẻ: nghệ thuật đích thực đòi hỏi sự dấn thân, chấp nhận rủi ro và quan trọng nhất là một bản sắc cá nhân không thể nhầm lẫn.
