Hàng giả, hàng nhái và sản phẩm kém chất lượng đang bùng nổ, len lỏi qua mọi kênh thông tin và gài bẫy người tiêu dùng. Con số thống kê gây sốc: chỉ riêng năm 2024, 47.135 vụ vi phạm, tương đương 425 tỉ đồng giá trị hàng hóa, đã bị cơ quan chức năng phanh phui. Đáng báo động hơn, tình trạng này không hề suy giảm, với gần 10.000 vụ tiếp tục bị xử lý trong những tháng đầu năm 2025.
Phần 1: Dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm
Điển hình, tháng 11 vừa qua, Công an tỉnh Đồng Nai đã vạch trần đường dây sản xuất, tiêu thụ hơn 1.600 chai kem chống nắng giả Hanayuki Sunscreen Body, tạm giam Nguyễn Quốc Vũ và hai đồng phạm. Trước đó, dư luận cũng xôn xao trước việc Công an TP HCM khởi tố Võ Thị Ngọc Ngân (Ngân 98) vì hành vi sản xuất, buôn bán thực phẩm giả.
Việc ứng dụng công nghệ để truy xuất nguồn gốc sản phẩm không chỉ là tấm khiên bảo vệ người tiêu dùng mà còn là đòn bẩy cho sự phát triển bền vững của thị trường.
Năm 2025 cũng chứng kiến nhiều gương mặt nổi tiếng như Gia đình Hải Sen, Hằng Du Mục, Quang Linh Vlog, và Hoa hậu Thùy Tiên phải đối mặt với pháp luật vì quảng cáo, kinh doanh sản phẩm kém chất lượng, gây hiểu lầm nghiêm trọng cho cộng đồng.
Trong bối cảnh hỗn loạn này, công nghệ truy xuất nguồn gốc nổi lên như một phao cứu sinh, không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn kiến tạo một thị trường minh bạch. Điển hình, Bộ Công an đã tiên phong thử nghiệm VNIDCheck trên VNeID, cho phép định danh và truy xuất hóa chất, tiền chất thông qua tem chống giả QR Code điện tử tích hợp blockchain – một chuẩn mực quốc gia về độ tin cậy. Chỉ với vài thao tác trên VNeID, người dùng có thể quét QR Code để xác thực nguồn gốc sản phẩm. Hơn nữa, từ tháng 10-2024, Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia đã đi vào hoạt động, mở rộng phạm vi giám sát toàn diện. Không chỉ dừng lại ở các nền tảng của Nhà nước, nhiều DN công nghệ Việt Nam như Checkee, TraceVerified, VTRACE, VN Check cũng đã phát triển các giải pháp riêng, ứng dụng QR Code, IoT, AI và blockchain để số hóa chuỗi sản xuất, đảm bảo chất lượng và minh bạch từ nông nghiệp đến thủy sản. Nhờ đó, các công cụ như QR Code, NFC hay chip RFID đang trở nên phổ biến, giúp người tiêu dùng dễ dàng khám phá mọi thông tin về sản phẩm.
Câu chuyện của chị Trương Thị Thúy Lan (TP HCM) là một minh chứng. Khi mua mỹ phẩm, chị chỉ cần quét QR Code là mọi thông tin từ website công ty, thành phần, giá cả đến ngày sản xuất đều hiện rõ, giúp chị tự tin đưa ra quyết định mua sắm.
Phần 2: Doanh nghiệp vẫn còn e dè?
Việc ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc mang lại lợi ích kép: không chỉ củng cố hoạt động quản lý thị trường mà còn mở rộng cánh cửa xuất khẩu hàng hóa Việt Nam ra thế giới. Những hệ thống truy xuất tiên tiến này góp phần nâng tầm uy tín doanh nghiệp, xây dựng niềm tin vững chắc cho người tiêu dùng và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, bức tranh triển khai vẫn còn nhiều mảng tối. Ông Phạm Văn Quân, Tổng Giám đốc Checkee, chỉ ra rằng nhiều DN vẫn chỉ coi QR Code hay chip điện tử như một công cụ quảng bá đơn thuần. Người tiêu dùng khi quét mã thường chỉ thấy website hoặc fanpage, mà không hề tiếp cận được thông tin cốt lõi về quy trình sản xuất, lưu thông hay kiểm định chất lượng. Rào cản lớn nhất chính là chi phí đầu tư ban đầu, đặc biệt đối với các DN nhỏ và vừa. Ông Lưu Mạnh Hùng, Giám đốc một công ty dệt nhuộm ở TP HCM, thừa nhận việc xây dựng hệ thống truy xuất đồng bộ từ nguyên liệu đến thành phẩm đòi hỏi một khoản đầu tư không hề nhỏ. Bên cạnh đó, các thách thức về hạ tầng công nghệ, bảo mật, chuẩn hóa dữ liệu và thiếu hụt nhân lực chuyên môn cao cũng khiến các DN chùn bước.
Nhìn về tương lai công nghệ, bà Lê Ngọc Mỹ Tiên, đồng sáng lập kiêm Tổng Giám đốc BlockchainWork, khẳng định blockchain là một giải pháp đầy hứa hẹn nhờ khả năng lưu trữ dữ liệu minh bạch và bất biến. Mọi công đoạn trong chuỗi cung ứng – từ nguyên liệu thô, sản xuất, vận chuyển đến phân phối – đều có thể được ghi lại và ký số trên nền tảng này. Khi sản phẩm hoàn chỉnh, một mã định danh trên bao bì sẽ giúp người tiêu dùng và cơ quan quản lý dễ dàng truy xuất toàn bộ lịch sử với độ tin cậy tuyệt đối. Tuy nhiên, bà Tiên cũng lưu ý, blockchain vẫn đối mặt với trở ngại về sự đồng bộ giữa các chủ thể và chi phí vận hành còn khá cao.
Để ‘giải mã’ những thách thức hiện tại, chuyên gia Lê Ngọc Mỹ Tiên nhấn mạnh vai trò thiết yếu của Nhà nước trong việc hỗ trợ xây dựng hạ tầng dùng chung, hoàn thiện khung pháp lý, và đẩy mạnh kết nối giữa các cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp. Đây sẽ là động lực then chốt để thúc đẩy các đơn vị trong nước đồng bộ hóa việc ứng dụng công nghệ, tạo nên một hệ sinh thái chống hàng giả vững chắc.
Các chuyên gia cũng đưa ra lời khuyên cho doanh nghiệp: cần xác định rõ bài toán kinh doanh, phân loại sản phẩm theo mức độ rủi ro để chọn mô hình truy xuất tối ưu, tránh đầu tư dàn trải. Để tăng cường bảo mật và chống làm giả dữ liệu, việc sử dụng chip RFID hoặc QR Code biến đổi là rất cần thiết. Đối với các DN lớn, blockchain có thể được xem là một tiêu chuẩn bắt buộc cho đối tác và nhà cung cấp, nhằm xây dựng một hệ sinh thái minh bạch, thống nhất từ nguồn nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng.
